Komisja Europejska podejmuje dodatkowe kroki, aby pomóc państwom członkowskim – w tym Polsce – w odbudowie po katastrofach klimatycznych.

Komisja Europejska podjęła wczoraj dalsze kroki w celu wsparcia państw członkowskich dotkniętych niespotykanymi dotąd katastrofami związanymi z klimatem.

Zgodnie z zapowiedzią przewodniczącej Komisji Europejskiej von der Leyen, złożoną podczas wizyty w Polsce 19 września 2024 r., Komisja proponuje zmiany w trzech rozporządzeniach UE, aby zapewnić możliwość szybkiej mobilizacji środków UE na wsparcie odbudowy po klęskach żywiołowych.

Zmiany dotyczą rozporządzeń regulujących Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) i Fundusz Spójności (FS) oraz Europejski Fundusz Społeczny Plus (EFS+) na okres programowania 2021–2027, a także rozporządzenia w sprawie Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) w ramach ram finansowych na lata 2014–2022.

Propozycje te stanowią bezpośrednią odpowiedź na powodzie, które dotknęły kraje Europy Środkowej i Wschodniej oraz pożary lasów w Portugalii we wrześniu 2024 r. Propozycje te łącznie mogłyby umożliwić siedmiu zainteresowanym państwom członkowskim (Polska, Rumunia, Austria, Czechy, Węgry, Portugalia i Słowacja) przeprogramowanie około 18 mld euro (około 17,7 mld euro w ramach funduszy polityki spójności i 588 mln euro w ramach EFRROW) na pomoc w kontekście katastrof związanych z klimatem. Środki te zapewnią, że UE będzie mogła elastycznie wspierać wszystkie państwa członkowskie dotknięte niedawnymi i potencjalnymi przyszłymi katastrofami związanymi z klimatem.

Przewodnicząca Komisji Europejskiej von der Leyen powiedziała:

– Kiedy uderzają katastrofy klimatyczne, Europa jest silniejsza, gdy trzyma się razem. Widziałem na własne oczy skutki powodzi w państwach członkowskich UE we wrześniu i obiecałem wprowadzić nowe środki elastyczności, aby wesprzeć państwa członkowskie w odbudowie, naprawie i odbudowie. Dzisiejsze propozycje pokazują, że realizujemy te obietnice: zwiększając płynność dzięki wyższemu prefinansowaniu i współfinansowaniu funduszy UE, naprawdę zmieniamy sytuację ludzi i regionów, które zostały mocno dotknięte tymi katastrofami. Dajemy państwom członkowskim narzędzia, aby stały się bardziej odporne i lepiej przygotowane na przyszłe kryzysy.

Zwiekszanie płynności poprzez zwiększone finansowanie wstępne i współfinansowanie w ramach polityki spójności

Fundusze polityki spójności już wspierają państwa członkowskie w zapobieganiu katastrofom związanym z klimatem i odbudowie po nich. Jednak nowe propozycje zapewniają państwom członkowskim dodatkową elastyczność w wykorzystywaniu części funduszy na naprawę uszkodzonej infrastruktury i sprzętu, dostarczanie żywności i podstawowej pomocy materialnej oraz wsparcia socjalnego i opieki zdrowotnej, a także tymczasowe wsparcie finansowania programów pracy w niepełnym wymiarze godzin.

Ponadto zostaną wprowadzone dwa nowe środki w ramach ERDF i ESF+. Po pierwsze, dodatkowe 30% prefinansowania zapewni natychmiastowy zastrzyk płynności, aby złagodzić presję budżetową na dotknięte państwa członkowskie. Po drugie, UE będzie mogła sfinansować do 100% wspieranych kosztów, bez konieczności współfinansowania krajowego w celu rozpoczęcia prac odbudowy.

Maksymalnie 10% istniejących środków polityki spójności przeznaczonych dla państw członkowskich na okres programowania 2021–2027 może zostać wykorzystane na realizację tych celów, co umożliwi transfery między funduszami polityki spójności.

Większe możliwości finansowania rozwoju obszarów wiejskich dla rolników, właścicieli lasów i przedsiębiorstw

Ponadto dzięki zaproponowanym zmianom w Funduszach Rozwoju Obszarów Wiejskich UE (ramy prawne EFRROW na lata 2014–2022) państwa członkowskie będą miały większą swobodę w udzielaniu wsparcia rolnikom, właścicielom lasów i przedsiębiorstwom dotkniętym klęskami żywiołowymi.

Wsparcie finansowe oferowane przez EFRROW będzie w 100% pokrywane ze środków UE. Poprawka umożliwi państwom członkowskim bezpośrednie i szybkie udzielanie pomocy doraźnej rolnikom, właścicielom lasów oraz małym i średnim przedsiębiorstwom (MŚP) w formie ryczałtów. Ponadto państwa członkowskie skorzystają z większej elastyczności we wprowadzaniu i wzmacnianiu środków mających na celu przywrócenie potencjału produkcyjnego dotkniętych gospodarstw rolnych i lasów.

Następne kroki

Teraz wniosek zostanie poddany zwykłej procedurze ustawodawczej w Parlamencie Europejskim i Radzie Unii Europejskiej.

Po przyjęciu i zgodnie z zasadą zarządzania współdzielonego zainteresowane państwa członkowskie będą musiały zdecydować, jak najlepiej wykorzystać te elastyczności, ile środków finansowych ponownie zmobilizować, aby poradzić sobie z ostatnimi katastrofami, biorąc pod uwagę swoje szczególne potrzeby. Państwa członkowskie będą następnie zobowiązane do przedłożenia Komisji Europejskiej poprawek do programu w celu ich przeglądu i przyjęcia.

Tło

Propozycja stanowi bezpośrednią odpowiedź na niszczycielskie powodzie, które nawiedziły Europę Środkową i Wschodnią wywołane przez huragan „Boris” oraz pożary, które nawiedziły Portugalię we wrześniu 2024 r. Może ona obejmować klęski żywiołowe, które miały miejsce po 1 stycznia 2024 r.

Propozycja ta jest częścią szerszej odpowiedzi UE, która oferuje państwom członkowskim możliwość otrzymania wsparcia w następstwie katastrof klimatycznych, zarówno w formie natychmiastowej pomocy kryzysowej za pośrednictwem Mechanizmu Ochrony Ludności Unii Europejskiej, jak i w formie długoterminowej odbudowy i budowania odporności za pośrednictwem m.in. Funduszu Solidarności Unii Europejskiej, rezerwy rolnej i Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności.

Możliwość wykorzystania środków polityki spójności na pomoc w naprawie szkód spowodowanych powodzią ogłosiła przewodnicząca Komisji Europejskiej von der Leyen podczas swojej wizyty w Polsce 19 września 2024 r.

Polityka spójności jest największym źródłem finansowania UE pomagającym regionom UE zapobiegać, przygotowywać się i rozwiązywać problem katastrof związanych z klimatem. W okresie programowania 2021–2027 fundusze polityki spójności (obejmujące Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (i programy Interreg), Fundusz Spójności, Europejski Fundusz Społeczny Plus i Fundusz Sprawiedliwej Transformacji) zapewniają już 14 miliardów euro finansowania UE na rzecz państw członkowskich w zapobieganiu i zarządzaniu ryzykiem związanym z klimatem.

Fundusz Solidarności Unii Europejskiej (EUSF) to kolejny kluczowy instrument UE wspierający odbudowę po klęskach żywiołowych. Od 2002 r. pomoc z EUSF była mobilizowana jako wyraz solidarności, oferując wsparcie państwom członkowskim UE i krajom negocjującym przystąpienie do UE, które zmagają się z klęskami żywiołowymi i poważnymi zagrożeniami zdrowia publicznego. Biorąc pod uwagę rosnącą częstotliwość i intensywność klęsk żywiołowych, Komisja uzyskała wzmocnienie rocznego budżetu EUSF w niedawnym przeglądzie wieloletnich ram finansowych (WRF). Roczny budżet przeznaczony na EUSF w latach 2024–2027 wynosi obecnie około 1,1 mld euro.

W ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF) państwa członkowskie przeznaczyły blisko 9 miliardów euro w swoich planach odbudowy i zwiększania odporności na finansowanie środków związanych z gotowością na klęski żywiołowe, w tym reform i inwestycji mających na celu dostosowanie się do zagrożeń związanych ze zmianą klimatu, takich jak powodzie, pożary, burze i susze, i zapobieganie im.

Ponadto plany strategiczne WPR (2023–2027) wspierają inwestycje mające na celu przywrócenie potencjału rolniczego lub leśnego po klęskach żywiołowych, niekorzystnych zjawiskach klimatycznych lub katastrofach. Obejmuje to środki, które przyczyniają się do łagodzenia zmian klimatu i adaptacji do nich, z budżetem w wysokości 93 mld euro na lata 2023–2027.

WPR 2023-2027 obejmuje również rezerwę rolną w wysokości co najmniej 450 mln euro rocznie, aby pomóc rolnikom poradzić sobie z zakłóceniami na rynku lub wyjątkowymi zdarzeniami wpływającymi na produkcję rolną lub dystrybucję. W ostatnich latach rezerwa była wielokrotnie wdrażana w celu bezpośredniego wsparcia rolników dotkniętych wyjątkowymi niekorzystnymi zjawiskami klimatycznymi.

Podejmowane obecnie środki w połączeniu z dostępnymi zasobami zagwarantują, że państwa członkowskie będą mogły odbudować się, stosując podejście „odbudowywać lepiej”, czyli budować bardziej zrównoważone, odporne i inkluzywne społeczeństwa w przyszłości.

Źródło informacji: komunikat prasowy KE