Wstępne sprawozdanie z działalności Janusza Wojciechowskiego, komisarza UE ds. rolnictwa, 2019-2024.

I. Wstęp

Zbliżając się do końca mojej pięcioletniej kadencji na stanowisku komisarza Unii Europejskiej ds. rolnictwa, chciałbym przedstawić poniższy raport tymczasowy zawierający wybór najważniejszych działań i osiągnięć z okresu mojego urzędowania (zastrzegam, że pełną wersję raportu zamierzam przedstawić tuż przed zakończeniem misji).

Rozpoczęcie mojej kadencji nastąpiło 1 grudnia 2019 r. i przypadło w bardzo trudnym momencie: dla Unii Europejskiej jako całości, a w szczególności dla europejskich rolników.

Po pierwsze, na początku 2020 roku dotknęła nas pandemia COVID-19, która spowodowała ogromne perturbacje w funkcjonowaniu całego sektora spożywczego.

W 2021 r. europejskie rolnictwo zostało dotknięte kolejnym kryzysem, związanym z gwałtownym wzrostem kosztów energii i nawozów, w wyniku świadomych działań Rosji przygotowujących się do agresji na Ukrainę. Ceny nawozów, zwłaszcza nawozów azotowych, wzrosły 2-3-krotnie.

W lutym 2022 r. rozpoczęła się nielegalna agresja Rosji na Ukrainę, która miała ogromne konsekwencje dla sektora rolniczego. Rosja, nie po raz pierwszy, użyła żywności jako broni, destabilizując rynki światowe, zwłaszcza w przypadku pszenicy.

W tych latach wzrosła również liczba katastrof klimatycznych. Rolnicy w wielu krajach UE zostali dotknięci dramatycznymi powodziami, suszami, pożarami lasów, nagłymi przymrozkami i szkodami kosztującymi wiele miliardów euro.

Wreszcie europejscy rolnicy zmagali się i nadal zmagają ze skutkami epidemii chorób zwierzęcych, takich jak ptasia grypa czy afrykański pomór świń.

Pomimo tych ogromnych wyzwań europejscy rolnicy przezwyciężyli trudności i zapewnili bezpieczeństwo żywnościowe dla wszystkich. Wierzę, że działania opisane poniżej odegrały ważną rolę we wspieraniu naszych rolników w wypełnianiu tego zadania – w czasie, gdy takie wsparcie było najbardziej potrzebne.

II. Kluczowe osiągnięcia w kadencji 2019-2024

1. Zwiększenie środków UE na rolnictwo na lata 2021-2027

W maju 2020 r. z mojej inicjatywy Komisja zaproponowała zwiększenie budżetu WPR o 26 mld euro (z pierwotnie planowanych 365 mld euro do 391 mld euro), a ostatecznie Rada Europejska w lipcu 2020 r. przyjęła zwiększenie o 22 mld euro (z 365 mld euro do 387 mld euro).

Zwiększenie środków UE na rolnictwo na lata 2021–2027 w porównaniu z pierwotnym wnioskiem z 2018 r. było ogromnym osiągnięciem i przyniosło wymierne korzyści finansowe rolnikom w UE.

2. Szybka i skuteczna reakcja kryzysowa w czasie pandemii

Na początku pandemii wiele państw członkowskich jednostronnie zamknęło swoje granice w celu ochrony zdrowia publicznego, pomimo zalecenia Komisji, aby przyjąć skoordynowane podejście do wszelkich ograniczeń swobodnego przepływu osób i towarów. Transport produktów, szczególnie przez granice, był trudny z tych samych powodów. Wiele zakładów przetwórstwa spożywczego zamknięto z powodu środków nadzwyczajnych lub niedoborów kadrowych. Branża hotelarska została zamknięta, a w supermarketach wystąpiły niedobory kadrowe i problemy z zaopatrzeniem.

W tym czasie Komisja podjęła wiele decyzji i interwencji, aby wesprzeć rolników i sektor spożywczy w skutecznym przezwyciężeniu kryzysu, na przykład poprzez otwarcie zielonych korytarzy dla produktów rolnych, ułatwienie przekraczania granic pracownikom rolnym, interwencje rynkowe oraz umożliwienie elastycznego transferu środków rolnych na cele związane z kryzysem.

Europejski Trybunał Obrachunkowy w swoim sprawozdaniu 09/2023 pozytywnie scharakteryzował i ocenił te działania:

„ …UE wdrożyła w szczególności następujące środki wsparcia:

opublikowanie wytycznych Komisji mających na celu zapewnienie efektywnego łańcucha dostaw żywności w UE, w której pracownicy sezonowi zostali uznani za pracowników „kluczowych” dla wsparcia sektora spożywczego;

bezpośrednie wsparcie dla rolników i MŚP w formie ryczałtów (Dział Rozwoju Obszarów Wiejskich 21), pożyczek i gwarancji, wyższych zaliczek oraz zwiększonej pomocy państwa w ramach Tymczasowych Ram Pomocy Społecznej dla rolników i przedsiębiorstw przetwórstwa spożywczego;

nadzwyczajne środki rynkowe w formie dopłat do prywatnego przechowywania, wsparcia dla destylacji wina w sytuacjach kryzysowych oraz elastyczności w realizacji programów wspierania rynku;

Środki zapewniające elastyczność WPR polegające na przedłużeniu terminu składania wniosków o płatność w ramach WPR i tymczasowym zastąpieniu kontroli na miejscu w gospodarstwach rolnych alternatywnymi źródłami dowodów, takimi jak zdjęcia satelitarne lub zdjęcia z geotaggingiem, w celu ograniczenia kontaktu fizycznego między rolnikami a inspektorami…”

„…Audytorzy Trybunału stwierdzili, że Komisja generalnie podjęła odpowiednie działania w celu rozwiązania zagrożenia dla łańcuchów dostaw w sektorze rolnym spowodowanego pandemią COVID-19. Stwierdziliśmy, że Komisja podjęła działania szybko, a jej środki pomogły ograniczyć zakłócenia w dostawach produktów rolnych… ”

3. Szybka i zdecydowana reakcja na rzecz wsparcia rolników z UE dotkniętych wojną Rosji na Ukrainie

Już w pierwszych tygodniach wojny Komisja podjęła działania. Na przykład:

Zmobilizowano rezerwę na pomoc doraźną w wysokości 500 mln EUR w celu wsparcia rolników, obejmującą dalsze wsparcie w wysokości 1,4 mld EUR, w tym jednorazowe kwoty ryczałtowe w wysokości 15 000–100 000 EUR,

środki ochrony rynku w celu wsparcia rynku mięsa wieprzowego w obliczu szczególnie trudnej sytuacji w tym sektorze,

Tymczasowe Ramy Kryzysowe mające na celu wsparcie gospodarki umożliwiają Państwom Członkowskim ustanowienie programów dotacji do kwoty 250 000 EUR dla przedsiębiorstw działających w sektorze rolnym,

wyjątkowe, tymczasowe odstępstwo umożliwiające prowadzenie upraw na gruntach odłogowanych w UE, przy jednoczesnym utrzymaniu pełnej płatności za zazielenianie dla rolników.

Szczególnie ważne było szybkie zatwierdzenie publicznej pomocy doraźnej i rozszerzenie tej pomocy na rolników. Dzięki włączeniu rolnictwa do systemu pomocy, w ciągu następnych 2 lat 22 kraje udzieliły rolnikom łącznie ponad 10 miliardów euro pomocy publicznej, pomagając najbardziej narażonym sektorom i sektorom przetrwać kryzys.

4. Skuteczne środki zaradcze w walce z kryzysem nadmiernego importu produktów rolnych z Ukrainy

Redukcja nadmiernego importu produktów rolnych z Ukrainy i tymczasowy zakaz (od 2 maja do 15 września 2023 r.) importu pszenicy, kukurydzy, rzepaku i słonecznika z Ukrainy do 5 krajów granicznych – to było ważne osobiste osiągnięcie. Ten zakaz (obejmujący import końcowy, a nie ograniczający tranzytu), wprowadzony pomimo początkowego sprzeciwu aż 20 krajów UE, odegrał skuteczną rolę w redukcji nadmiernego importu zbóż z Ukrainy. Był to pierwszy tego typu regionalny zakaz w historii wspólnego rynku UE.

5. Udany kompromis polityczny w sprawie reformy WPR

Po intensywnych negocjacjach reformę z 2021 r. poparło 26 państw (tylko Bułgaria wstrzymała się od głosu). Poparła ją również zdecydowana większość Parlamentu Europejskiego.

Z mojego punktu widzenia kluczowymi elementami reformy WPR uzgodnionej w czerwcu 2021 r. są:

większa elastyczność WPR poprzez wprowadzenie krajowych planów strategicznych, co pozwoliło na lepsze dostosowanie WPR do uwarunkowań krajowych,

zwiększone wsparcie dla małych i średnich gospodarstw rolnych poprzez 10% płatność redystrybucyjną,

stworzenie systemu dobrowolnych eko-programów i zachęt finansowych dla praktyk rolniczych korzystnych dla środowiska i klimatu,

włączenie dobrostanu zwierząt do programów ekologicznych i czterokrotny wzrost wydatków na dobrostan zwierząt w ramach WPR, z około 1,5 mld EUR do ponad 6 mld EUR,

uproszczony system kontroli dla rolników i przeniesienie całościowej kontroli na szczebel krajowy.

Chciałbym wspomnieć, że reforma WPR z 2021 r., w przeciwieństwie do niektórych innych polityk UE, wzmacnia rolę państw członkowskich, przenosząc na nie obowiązek opracowywania planów strategicznych WPR na szczeblu krajowym i całkowicie przenosząc bezpośrednią kontrolę rolników na szczebel krajowy.

6. Uproszczenie Wspólnej Polityki Rolnej z uwzględnieniem obaw rolników

Polityka, zwłaszcza na poziomie UE, jest często wynikiem złożonych kompromisów i negocjacji. Kiedy zobaczyliśmy, że rolnicy mają trudności po roku wdrażania nowej WPR, w kontekście bezprecedensowych nacisków zewnętrznych, ważne było dla nas, aby zmienić politykę, aby była bardziej pragmatyczna i dostosowana do realiów rolniczych. Uważnie słuchałem obaw wyrażanych przez rolników i kraje UE i ciężko pracowałem, aby dostarczyć szybkie i konkretne działania w odpowiedzi na podniesione kwestie. Niektóre z kluczowych elementów tego uproszczenia obejmowały:

odłogowanie 4% gruntów rolnych – najpierw złagodzone z proponowanych 10% do 4%, następnie odroczone na 3 kolejne lata, a ostatecznie zniesione jako obowiązkowe wymaganie i przekształcone w dobrowolny i płatny program ekologiczny dla rolników,

obowiązek płodozmianu – odroczony i niedawno zastąpiony dywersyfikacją upraw,

elastyczność zimowa – zamiast sztywnych terminów w określaniu terminu przez państwa członkowskie,

Gospodarstwa rolne o powierzchni do 10 ha, czyli około dwie trzecie gospodarstw w UE, zostały zwolnione z kontroli warunkowości i wszelkich kar za nieprzestrzeganie warunków WPR,

Gospodarstwa rolne o powierzchni powyżej 10 ha – mniej kontroli o 50% i przedłużenie możliwości odstąpienia od sankcji z powodu siły wyższej lub okoliczności nadzwyczajnych,

Zwolnienie rolników z kar za nieprzestrzeganie warunków WPR ze skutkiem wstecznym od 1 stycznia 2024 r.

7. Intensywna i skuteczna promocja produktów rolno-spożywczych UE

Podczas mojego mandatu przeprowadziłem 6 promocyjnych misji biznesowych do Wietnamu, Singapuru, Japonii, Indii, Chin i Kazachstanu, każda z udziałem dziesiątek rolników i przedstawicieli agrobiznesu. Misje spotkały się z dużym zainteresowaniem i uznaniem przedsiębiorców z UE, ponieważ spotkania polityczne i biznesowe podejmowane podczas misji przyczyniły się do większego otwarcia rynku i ułatwiły bezpośrednie kontakty handlowe.

W szerszym ujęciu skuteczna promocja europejskiej żywności przyczyniła się do osiągnięcia przez UE rekordowej nadwyżki eksportowej w handlu żywnością w 2023 r., wynoszącej ponad 70 mld euro (eksport 228 mld euro, import 158 ​​mld euro).

Warto podkreślić, że Unia Europejska jest głównym producentem i największym eksporterem żywności na świecie. Wartość dodana produkcji rolnej w UE-27 w 2022 r. wyniosła 222 mld EUR, o 44% więcej niż w 2015 r.

Potencjał produkcyjny europejskiego rolnictwa i całego systemu żywnościowego umożliwia zapewnienie samowystarczalności żywnościowej dla 460 milionów obywateli UE i eksport do krajów trzecich żywności produkowanej zgodnie z najwyższymi standardami jakości, zdrowia i środowiska na świecie. Eksport produktów rolnych i spożywczych UE do krajów trzecich w 2022 r. wyniósł 229 mld EUR, czyli o 58 mld EUR więcej niż ich import na rynek UE. W 2023 r. nadwyżka eksportowa produktów rolnych i spożywczych UE z krajami trzecimi wzrosła do rekordowego poziomu ponad 70 mld EUR.

UE pozostaje samowystarczalna w zakresie kluczowych produktów rolnych, takich jak zboża, mięso, mleko, warzywa i owoce. Jednak biorąc pod uwagę znaczną nadwyżkę produkcji UE nad konsumpcją UE w przypadku głównych produktów rolnych – takich jak zboża, mięso, mleko lub wino – i biorąc pod uwagę najwyższą jakość produktów rolnych Unii, działania promocyjne dotyczące produktów rolnych i spożywczych powinny zostać zwiększone lub przynajmniej utrzymane.

III. Wnioski

Chociaż mój mandat był zdominowany przez kryzysy, uważam, że był zdefiniowany przez reakcje. Wiele z najważniejszych reakcji zostało przedstawionych powyżej. Ale ta lista nie jest wyczerpująca. Co więcej, mandat był nie tylko reaktywny, ale i proaktywny. Oprócz działań przywołanych powyżej, warto dodać szereg innych godnych uwagi osiągnięć, takich jak:

opracowanie i przyjęcie dokumentu strategicznego: „Długoterminowa wizja rozwoju obszarów wiejskich do roku 2040”,

opracowanie i przyjęcie dokumentu strategicznego „Planu działań na rzecz rozwoju rolnictwa ekologicznego”,

przyjęcie zmian legislacyjnych ułatwiających rejestrację produktów z oznaczeniami geograficznymi i wzmacniających ochronę oznaczeń geograficznych w umowach z państwami trzecimi,

utworzenie Obserwatorium UE ds. kosztów i marż w sektorze rolnym w celu zwiększenia przejrzystości rynków rolnych i wzmocnienia pozycji rolników w łańcuchu dostaw,

skuteczne wspieranie rolników rezerwą rolną w obliczu kryzysów rynkowych wywołanych pandemią, wojną na Ukrainie i katastrofami klimatycznymi,

dzięki osiągnięciu znaczącej poprawy prawidłowości wydatków w ramach WPR, według Europejskiego Trybunału Obrachunkowego, poziom błędów w tych wydatkach spadł do poziomu poniżej progu istotności wynoszącego 2%.

Jestem dumny z tych osiągnięć, ale jestem również wdzięczny za współpracę, jaką otrzymałem w czasie mojej kadencji, bez której te osiągnięcia nie byłyby możliwe.

Serdecznie dziękuję moim służbom w Komisji Europejskiej, a także partnerom politycznym: członkom Parlamentu Europejskiego i członkom Rady, ministrom rolnictwa państw członkowskich, kolejnym prezydencjom – fińskiej, chorwackiej, niemieckiej, portugalskiej, słoweńskiej, francuskiej, czeskiej, szwedzkiej, hiszpańskiej, belgijskiej i węgierskiej – za ich intensywną, konstruktywną i owocną współpracę przez 5 lat. Chciałbym również wyrazić uznanie Europejskiemu Komitetowi Regionów i Europejskiemu Komitetowi Ekonomiczno-Społecznemu za ich wkład i zaangażowanie.

Dziękuję również mediom, zwłaszcza dziennikarzom i publicystom specjalizującym się w sprawach rolnictwa, za ich żywe zainteresowanie i informowanie społeczeństwa o pracach Komisji dotyczących rolnictwa.

Jestem wdzięczny wszystkim partnerom społecznym, w tym zwłaszcza europejskim organizacjom rolniczym, a także wszystkim, którzy dzielili się z Komisją swoimi opiniami – niekiedy krytycznymi, lecz zawsze inspirującymi – w czasie mojej kadencji.

Na koniec, co najważniejsze, chciałbym podziękować rolnikom z Unii Europejskiej.

Podczas mojego mandatu miałem szczęście spotkać się z rolnikami ze wszystkich państw członkowskich i środowisk – w istocie, priorytetem było dla mnie odwiedzanie rolników podczas moich misji w krajach UE. Te spotkania były zawsze ważne i pouczające, nawet gdy – w zasadzie szczególnie gdy – pojawiały się kwestie krytyki lub niezgody.

Rzeczywiście, jestem wdzięczny za protesty rolników, zwłaszcza te w latach 2023–2024, które miały istotny wpływ na wiele zmian w polityce rolnej, w szczególności na uproszczenie polityki rolnej realizowane w 2024 r.

Przede wszystkim, w tych trudnych czasach, jestem wdzięczny, że nigdzie w Europie nie brakowało żywności. Za to rolnicy i wszyscy pracownicy sektora spożywczego zasługują na wielkie podziękowania, które wyrażałem im wielokrotnie, a teraz wyrażam je raz jeszcze.

W wyzwaniach ostatnich pięciu lat otrzymaliśmy okazje do nauki. A biorąc pod uwagę wyzwania, które mogą pojawić się w nadchodzących latach, nie możemy pozwolić sobie na to, aby te okazje się wymknęły. Jako społeczeństwo musimy ponownie ocenić, jak cenimy nasze jedzenie, ziemię, z której jest produkowane, i tych, którzy pracują, aby je produkować.

Rolnicy, przy wsparciu WPR, wielokrotnie udowodnili swoją wartość, karmiąc Europę przez ostatnie 60 lat. Wartość ta została wzmocniona raz jeszcze podczas wyzwań i kryzysów ostatnich pięciu lat.

Do tej właśnie wartości nawiązywał profesor Walter Hallstein ponad 60 lat temu, uzasadniając utworzenie Wspólnej Polityki Rolnej:

„wiemy, co społeczność rolnicza oznacza dla Europy, nie tylko z punktu widzenia ekonomicznego, ale także moralnego, społecznego i ludzkiego… w miarę rozwoju współczesnego społeczeństwa istotne jest, aby rolnik i jego rodzina, z ich niezależnością i wartościami ludzkimi, mieli możliwość przetrwania” .

W tym duchu ustanowiono WPR jako podstawowy filar Unii Europejskiej. I w tym duchu WPR i nasza Unia muszą nadal funkcjonować.

Źródło informacji: komunikat prasowy Komisji Europejskiej