W jaki sposób prawidłowo wyceniać nieruchomości wywłaszczone lub przejęte z mocy prawa na podstawie przepisów specustawy drogowej, już uprzednio przeznaczone pod inwestycje drogowe?

Są dwie linie orzecznicze. Którą wybrać? Rzecznik Praw Obywatelskich przystąpił do postępowania przed NSA.

„W orzecznictwie można wyodrębnić dwa stanowiska. Pierwsze, wiązane z orzecznictwem NSA kształtującym się od 2013 r., nakazuje, aby przy wycenie opisanych nieruchomości stosować zasadę korzyści na podstawie art. 134 ust. 4 u.g.n. interpretowanym w związku z § 49 ust. 4 rozporządzenia (wcześniej § 36 ust. 4 rozporządzenia). Wówczas możliwe staje się ustalenie wartości nieruchomości dla celów odszkodowania w oparciu o nieruchomości o przeznaczeniu drogowym w każdym przypadku, gdy cel wywłaszczenia powoduje zwiększenie wartości wywłaszczanej nieruchomości, chyba że taki sposób ustalenia wartości nie jest możliwy z uwagi na brak nieruchomości podobnych. Zgodnie z tym poglądem wartość nieruchomości drogowych staje się niejako punktem wyjścia prowadzonej wyceny. Ważnym dla zaprezentowanego poglądu pozostawała konieczność zapewnienia zgodności prowadzonej wykładni z hierarchią źródeł prawa oraz proporcjonalnością ograniczeń praw podstawowych.

Drugi pogląd, co do zasady wiązany z nowszym orzecznictwem NSA, przewiduje oparcie się wyłącznie na treści przepisów rozporządzenia jako lex specialis. Zgodnie z nim, przepisy rozporządzenia należy wykładać dosłownie i – jeśli nieruchomość była przeznaczona pod inwestycje drogowe – uwzględniać ceny transakcyjne sprzedaży nieruchomości drogowych, ewentualnie odnosząc się do wartości nieruchomości przyległych” – podaje RPO.

Rzecznik stanął na stanowisku, że wycena powinna uwzględniać “zasadę korzyści”, ponieważ ta wykładnia w większym stopniu realizuje konstytucyjny standard ochrony praw jednostki; pozostaje także zgodna z koniecznością uwzględnienia hierarchii aktów prawnych.

Rzecznik przypomina, że rozporządzenia są aktami wykonawczymi do ustaw i – w tym zakresie – powinny być z nimi zgodne. System prawny ukształtowany jest hierarchicznie, co ogranicza możliwość modyfikacji przepisów ustawy przez rozporządzenie. Ponadto RPO wskazuje na własne doświadczenie: „wnioskodawcy niejednokrotnie wskazują, że w wyniku dokonywanych wywłaszczeń doznają oni uszczerbku, który pozostaje w istocie niezrekompensowany przyznanym odszkodowaniem. Dlatego też tylko pełna realizacja zasady korzyści wyrażonej w art. 134 ust. 4 u.g.n. jest w ocenie Rzecznika zgodna z rzeczywistym brzmieniem ustawy zasadniczej i wyrażonych w niej zasad i wartości.”