
Coraz mniej osób zmuszonych jest pracować na czarno.
Fot. Markus Schwedt z Pixabay
Coraz mniej osób zmuszonych jest pracować na czarno.
Fot. Markus Schwedt z Pixabay
Praca „na czarno” w odwrocie?
Znacznie spadły wskaźniki dotyczące nieformalnego zatrudnienia, badane za 2017 i 2022 rok.
GUS, prezentując badanie „Praca nierejestrowana w Polsce w 2022 r.”, zastrzega, że zjawisko pracy nierejestrowanej nie jest ani proste, ani łatwe do rozpoznania, a przeprowadzone badanie pozwala tylko na wyznaczenie dolnej granicy szacunku liczby pracujących w szarej strefie.
Poza tym ostatnio przeprowadzone badanie z 2023, za 2022 rok, jest porównywalne z tym z 2018 roku, dotyczącym 2017.
Coraz mniej zatrudnianych nieformalnie
W szarej strefie w 2022 r. pracowało (przynajmniej raz) 342 tys. osób – tj. 2,0% ogólnej liczby pracujących. W 2022 r. w stosunku do 2017 r., zmniejszyła się zarówno zbiorowość pracujących w szarej strefie – o 538 tys. osób tj. o 61,1%, jak i ich udział w ogólnej liczbie pracujących o 3,4 p. proc. – podaje GUS.
Przy analizie zjawiska bardzo istotne jest określenie, jaki charakter miała praca wykonywana nieformalnie, czy dla osoby pracującej była pracą główną, czy też dorywczą.
W 2022 r. ostatnio wykonywana praca nierejestrowana była pracą główną dla 116 tys. osób (34,0%), natomiast większa część (225 tys., tj. 66,0%) pracujących w szarej strefie traktowała tę pracę jako dodatkową.
Tymczasem od 2004 r. do 2014 r. dla większości praca nierejestrowana była pracą główną, często jedyną. W 2017 r. mimo wzrostu liczby pracujących w szarej strefie, dla większości osób ją wykonujących stanowiła ona jednak dodatkowe źródło utrzymania. Możemy więc mówić o odwróceniu tendencji.
W 2022 r. tendencja ta została jeszcze pogłębiona (odnotowano wzrost o 13,7 pkt. proc. odsetka osób, dla których praca nierejestrowana miała charakter pracy dodatkowej – z 52,3% w 2017 r. do 66,0%), co jest zjawiskiem pozytywnym – ustalił GUS.
„Na czarno” tylko dorywczo?
Czas poświęcony na pracę nierejestrowaną w 2022 r. był zróżnicowany.
Najliczniejszą grupę stanowiły osoby, które w ciągu roku przepracowały w szarej strefie do 5 dni (79 tys. osób, tj. 23,1% omawianej zbiorowości), natomiast najmniej licznie były reprezentowane osoby, które w badanym okresie przepracowały od 41 do 60 dni (15 tys., tj. 4,4%). Co najmniej 61 dni w szarej strefie w 2022 r. przepracowało 20 tys. osób, tj. 5,8% tej populacji. Osoby wykonujące pracę nierejestrowaną średnio w roku przepracowały 28 dni – podano, dodając, że praca w szarej strefie ma w dużej mierze sezonowy charakter, a wynika to z dominacji prac ogrodniczo-rolnych oraz usług budowlanych i instalacyjnych, które z natury rzeczy mają charakter sezonowy.
Najwięcej osób deklarowało pracę nierejestrowaną w miesiącach od lipca do września.
Jak często na czarno pracowano w rolnictwie czy ogrodnictwie?
Wyniki badania wskazują, iż w szarej strefie najczęściej prowadzone były remonty i naprawy budowlanoinstalacyjne. Wykonywała je co piąta osoba wykonująca pracę nierejestrowaną – 18,7%. Dużą grupę osób pracujących w szarej strefie stanowiły również osoby zajmujące się pracami ogrodniczo-rolnymi – 14,9%, a także usługami transportowymi – 6,4%, opieką nad dzieckiem lub starszą osobą – 5,8% oraz usługami budowlanymi i instalacyjnymi – 5,6%.
W przypadku poszczególnych rodzajów prac widać wyraźne zróżnicowanie w zależności od płci, a także miejsca zamieszkania osób je wykonujących – zaznacza też GUS. Mężczyźni najczęściej pracowali w szarej strefie, wykonując remonty i naprawy budowlano-instalacyjne (27,6%) oraz prace ogrodniczo-rolne (12,1%), a także usługi transportowe (8,6%). Kobiety w ramach pracy w szarej strefie zajmowały się natomiast najczęściej pracami ogrodniczo-rolnymi (20,9%), opieką nad dzieckiem lub starszą osobą (16,4%) oraz pracami domowymi, np. sprzątaniem (15,5%).
Kto zatrudnia nieformalnie?
Wśród pracodawców oferujących pracę nierejestrowaną 76,6% to osoby prywatne, a 12,9% to firmy prywatne.
GUS podaje, że miejskie gospodarstwa domowe najczęściej zatrudniały nieformalnie przede wszystkim do remontów i napraw budowlano-instalacyjnych (24,0%), prac domowych (19,1%), przeglądów i napraw samochodów oraz innych maszyn (10,7%) oraz usług budowlanych i instalacyjnych (10,2%).
Natomiast wiejskie gospodarstwa domowe najczęściej zatrudniały nieformalnych pracowników do remontów i napraw budowlano-instalacyjnych (25,7%), prac ogrodniczo-rolnych (21,9%), usług fryzjerskich i kosmetycznych (11,5%) oraz przeglądów i napraw samochodów oraz innych maszyn (10,9%).
W 2022 gospodarstwa domowe zatrudniały pracowników w sposób nieformalny średnio przez prawie 11 dni, przy czym miejskie gospodarstwa domowe przez 10 dni, a wiejskie prawie 12 dni.