I to wszystkim byłym właścicielom, a nie tylko niektórym. A zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich przepisy i interpretacje wymagają tu ujednolicenia.

Są wyroki Trybunału Konstytucyjnego dotyczące niektórych właścicieli i wywłaszczeń – ale nie dotyczą wszystkich byłych właścicieli. Zwrot nieruchomości, które dla celów wywłaszczenia okazały się zbędne, powinien dotyczyć jednakowo wszystkich – zauważa RPO i kieruje do MRiT pismo w tej sprawie.

Wszystkich, także tych wywłaszczonych w efekcie „umowy” – trzeba podkreślić.

Kogo pominięto?

Bo wyroki TK nie dotyczą wszystkich wywłaszczonych.

„Niemniej jednak, badając skargi wpływające do Biura Rzecznika, Rzecznik doszedł do wniosku, że istnieje pewna grupa osób wywłaszczonych, które zostały pozbawione możliwości zrealizowania swojego prawa, bądź też w stosunku do których istnieją poważne wątpliwości, czy przyznana im ochrona jest skuteczna. Mowa tu, po pierwsze, o osobach, które zostały wywłaszczone decyzją zintegrowaną, wydaną na podstawie wspomnianych wyżej ustaw szczególnych, ale innych niż specustawa drogowa (zatem tych, których wyrok SK 37/19 bezpośrednio nie dotyczy). Drugą kategorię stanowią osoby „wywłaszczone umową” zawartą na podstawie tychże ustaw specjalnych (gdy było to możliwe) – zatem nie na podstawie przepisów u.g.n. Do tej kategorii należą przede wszystkim właściciele nieruchomości nabytych na podstawie nieobowiązujących już częściowo przepisów ustawy z dnia 27 października 1994 r. o autostradach płatnych. Należą tu również właściciele nieruchomości nabywanych w trybie przepisów specustawy drogowej w latach 2003-2006, tj. do czasu nowelizacji tej ustawy w 2006 r., kiedy to połączono postępowanie lokalizacyjne z podziałowym i wywłaszczeniowym, a decyzji lokalizacyjnej nadano skutek wywłaszczeniowy z mocy samego prawa (art. 12 specustawy w nowym brzmieniu). W obu tych przypadkach podstawową formą nabywania nieruchomości na cele budowy dróg publicznych była właśnie umowa cywilnoprawna, dopiero w braku porozumienia wszczynano właściwe postępowanie wywłaszczeniowe” – podaje RPO i wskazuje, że ochrona tych osób jest nieskuteczna.

Będzie zmiana przepisów?

Zdaniem Rzecznika konieczne jest systemowe uporządkowanie tej kwestii – tak, by przepisy ustawy jasno i precyzyjnie wskazywały, w jakim trybie i w jakich terminach roszczenia dotyczące zwrotu niewykorzystanej a wywłaszczonej nieruchomości mogą być realizowane.

Dlatego RPO pyta rzecznika o stanowisko „co do konieczności uporządkowania przepisów uprawniających osoby, które zostały wywłaszczone w trybie różnego rodzaju ustaw szczególnych względem ustawy o gospodarce nieruchomościami, do odzyskania tych gruntów, które na potrzeby wywłaszczenia okazały się zbędne. W ocenie Rzecznika bowiem wciąż zdarzają się sytuacje, w których obywatele albo swojej dawnej własności nie mogą odzyskać, albo przepisy do tego uprawniające nie są wystarczająco precyzyjne – co pozostaje w sprzeczności z treścią gwarancji wyrażonych w art. 21 ust. 2 w zw. z art. 64 ust. 1 i ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.”