Komisja Europejska opublikowała wczoraj 9. sprawozdanie na temat spójności, z którego wynika, że polityka spójności wypełnia swoją misję zmniejszania dysproporcji gospodarczych, społecznych i terytorialnych w całej UE.

Poczyniono znaczne postępy w celu zmniejszenia różnic istniejących między państwami członkowskimi i regionami, wzmocnienia jednolitego rynku UE i zapewnienia, by UE nadal inwestowała w kapitał ludzki i zrównoważony rozwój. Wykorzystanie pełnego potencjału każdego regionu wzmacnia konkurencyjność i odporność Unii jako całości.

Pobudzanie wzrostu gospodarczego i zatrudnienia

Polityka spójności jest ważną siłą napędową zrównoważonego rozwoju i wzrostu gospodarczego. W perspektywie długoterminowej oczekuje się, że każde euro zainwestowane w ramach polityki spójności wzrośnie trzykrotnie do 2043 r., co odpowiada rocznej stopie zwrotu wynoszącej około 4%. Szacuje się, że dzięki tej polityce do 2027 r. w UE powstanie 1,3 mln dodatkowych miejsc pracy, a duży udział w sektorach związanych z transformacją ekologiczną i cyfrową. Polityka spójności zapewnia również pozytywny wpływ rozwoju gospodarczego regionów na jednolity rynek UE dzięki powiązaniom handlowym i inwestycyjnym.

Do końca 2022 r. finansowanie w ramach polityki spójności w latach 2014–2020 wsparło ponad 4,4 mln przedsiębiorstw, stworzyło 370,000 miejsc pracy w tych przedsiębiorstwach i stanowiło około 13% łącznych inwestycji publicznych w UE, osiągając 51% w słabiej rozwiniętych państwach członkowskich.

W 2024 r. przypada 20 lat od przyjęcia przez UE nowych państw członkowskich w największej do tej pory rundzie rozszerzenia. W tym okresie średni PKB na mieszkańca państw członkowskich, które przystąpiły do UE od tego czasu, wzrósł z 52% do prawie 80% średniej UE. Różnica w stosunku do reszty UE zmniejszyła się o połowę. Stopa bezrobocia w tych państwach członkowskich spadła ze średnio 13% do 4%.

Inwestowanie we wdrażanie zielonej transformacji w terenie

Programy finansowania polityki spójności na lata 2021–2027, dysponujące budżetem w wysokości 392 mld EUR, będą nadal inwestowały w konkurencyjność Europy, transformację ekologiczną i cyfrową, kapitał ludzki i włączenie społeczne oraz łączność fizyczną i cyfrową, przy jednoczesnym zwiększeniu zaangażowania obywateli. W kontekście utrzymujących się niedoborów siły roboczej polityka spójności będzie nadal zajmować się takimi kwestiami jak bezrobocie młodzieży i uczenie się przez całe życie.

Ponad 100 mld euro przeznaczono na wsparcie działań ekologicznych poprzez projekty koncentrujące się na infrastrukturze energii odnawialnej, efektywności energetycznej, zrównoważonych sieciach transportowych i inicjatywach w zakresie ochrony przyrody. Polityka będzie również priorytetowo traktować badania naukowe i innowacje, umożliwiając regionom rozwój ekologicznych technologii.

Polityka spójności wywarła już znaczący wpływ na realizację zielonej transformacji – w latach 2014–2020 przeznaczyła 69 mld EUR. Dzięki tym inwestycjom 550,000 gospodarstw domowych skorzystało z poprawy charakterystyki energetycznej budynków, co obniżyło rachunki za energię; stworzono 6000 megawatów mocy w zakresie energii odnawialnej (co oznacza, że zaspokaja się obecnie roczne zapotrzebowanie na energię elektryczną około 4 mln gospodarstw domowych w UE); wprowadzono środki ochrony przeciwpowodziowej dla 17 mln osób; wdrożono środki ochrony siedlisk na 3,4 mln hektarów; 6,9 mln osób uzyskało dostęp do lepszego zaopatrzenia w wodę.

W sprawozdaniu podkreślono, że zmiana klimatu pogłębia nierówności regionalne, wywierając większy wpływ na regiony przybrzeżne, śródziemnomorskie i południowo-wschodnie UE. W tym przypadku koszty zmiany klimatu mogą wynieść ponad 1% PKB rocznie. Przejście na gospodarkę neutralną dla klimatu należy przeprowadzić w sprawiedliwy sposób, ponieważ regiony mają różne zdolności do czerpania korzyści z niej płynących. Dlatego też w ramach polityki spójności inwestuje się w tworzenie miejsc pracy i możliwości we wszystkich regionach oraz w zwiększenie odporności na zmianę klimatu i łagodzenie ryzyka.

Wprowadzenie transformacji cyfrowej wszędzie

Cyfryzacja przyczyni się do zwiększenia wydajności, innowacji i lepszego dostępu do usług. Regiony UE mają jednak nierównomierną zdolność do korzystania z nowych technologii. W ramach polityki spójności w latach 2014–2020 zainwestowano 14 mld EUR w celu przezwyciężenia przepaści cyfrowej, zarówno społecznej, jak i geograficznej, na przykład poprzez poprawę dostępu do usług administracji elektronicznej i e-zdrowia oraz wspieranie rozwoju sieci szerokopasmowych w regionach oddalonych i wiejskich. Wydajność sieci stacjonarnych poprawiła się we wszystkich państwach członkowskich, a 7,8 mln gospodarstw domowych skorzystało z ulepszonego połączenia szerokopasmowego.

W okresie programowania 2021–2027 dokonano znacznych inwestycji w cyfryzację: na ten cel przeznaczono około 40 mld EUR, w tym na rozwój umiejętności cyfrowych, technologii cyfrowych oraz dostęp do szybszego połączenia internetowego we wszystkich regionach UE.

Jednocześnie dzięki 45 mld EUR na kształcenie i szkolenie polityka ta będzie również wspierać ludzi w zdobywaniu odpowiednich umiejętności pozwalających na dostosowanie się do zmian wynikających z transformacji ekologicznej i cyfrowej.

Elastyczna polityka spójności, która przynosi korzyści w czasach kryzysu

Polityka spójności stanowi stabilne źródło inwestycji publicznych w czasach ograniczeń budżetowych. Polityka spójności okazała się również elastycznym narzędziem wspierania państw członkowskich i regionów w czasach kryzysu, realizując swoje długoterminowe cele polegające na inwestowaniu w środki strukturalne, sprzyjające wzrostowi gospodarczemu, wspierające rozwój, zatrudnienie i pomoc regionom w kontekście zmian demograficznych oraz transformacji ekologicznej i cyfrowej.

Obejmuje to szybką mobilizację zasobów w celu zaspokojenia krótkoterminowych potrzeb podczas kryzysu zdrowotnego związanego z COVID-19. Dzięki dwóm pakietom wsparcia uruchomionym wiosną 2020 r. (CRII i CRII+) w ramach polityki spójności przeznaczono 23 mld EUR na walkę z pandemią, w szczególności na wsparcie zakupu respiratorów, szczepionek i leków dla szpitali, zatrudnienia dodatkowych pracowników służby zdrowia oraz świadczenia usług opieki domowej dla słabszych grup społecznych. Ponieważ kryzys miał duży wpływ na MŚP, finansowanie w ramach polityki spójności oferowało również pilne wsparcie finansowe na inwestycje w sprzęt informatyczny, aby zapewnić im możliwość dostosowania się do „nowej normalności”. Dzięki temu wsparciu wszystkie kategorie regionów powróciły do poziomu PKB z 2019 r. zaledwie dwa lata po kryzysie zdrowotnym związanym z COVID-19, w przeciwieństwie do kryzysu finansowego z 2008 r., w którym odbudowa niektórych regionów zajęła ponad 10 lat.

W ramach polityki spójności udostępniono również finansowanie i elastyczność, aby pomóc regionom w przyjmowaniu osób uciekających przed rosyjską wojną napastniczą przeciwko Ukrainie. Finansowanie to wspierało środki nadzwyczajne, takie jak budowa ośrodków recepcyjnych i schronisk oraz inwestowanie w mobilne szpitale i urządzenia sanitarne. Udzielono również wsparcia w obszarach zatrudnienia, edukacji i włączenia społecznego, takich jak kursy językowe, pomoc psychologiczna oraz dostęp do opieki nad dziećmi i opieki zdrowotnej.

Wyciąganie wniosków na przyszłość

Chociaż trwa konwergencja, w sprawozdaniu wskazano, że nadal istnieją pewne wyzwania. Obejmują one dysproporcje na szczeblu niższym niż krajowy między dużymi obszarami metropolitalnymi i innymi regionami oraz regionami znajdującymi się w „pułapce rozwoju” i pozostających w tyle. Zmiany demograficzne dodatkowo wpływają na te wyzwania, ponieważ wiele regionów boryka się z malejącą liczbą ludności w wieku produkcyjnym, odchodzącymi młodszymi populacjami i trudnościami w zatrzymywaniu talentów. Pokazuje to znaczenie wspierania spójności regionalnej oraz inwestowania w miejsca pracy i możliwości dla następnego pokolenia Europy.

Wyciągając wnioski z wdrażania polityki spójności, przy jednoczesnym uwzględnieniu doświadczeń z innych instrumentów, takich jak Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, w komunikacie w sprawie 9. sprawozdania na temat spójności zwrócono uwagę na potrzebę zastanowienia się nad tym, jak ulepszyć kształt polityki, aby lepiej realizować cele określone w Traktacie. Niektóre aspekty obejmują zajęcie się pojawiającą się dynamiką gospodarczą i nowymi zakłóceniami równowagi, dostosowanie wsparcia do potrzeb regionalnych, szybsze wdrażanie, dalsze uproszczenie, lepsze ukierunkowanie na wyniki i powiązanie z reformami, a także wbudowaną elastyczność umożliwiającą reagowanie na nieprzewidziane wydarzenia.

Pierwsza dyskusja na temat ustaleń z 9. sprawozdania w sprawie spójności odbędzie się podczas zbliżającego się 9. Forum Spójności w dniach 11–12 kwietnia 2024 r. w Brukseli. Przedstawiciele zainteresowanych stron z władz krajowych, regionalnych i lokalnych zastanowią się nad tym, w jaki sposób polityka spójności może nadal zapewniać, by żaden region nie został pominięty w trakcie trwających zmian strukturalnych.

Informacje ogólne

Co trzy lata Komisja publikuje sprawozdanie na temat spójności; sprawozdanie oceniające aktualną sytuację w zakresie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej UE, przedstawiające poczynione postępy i wyciągnięte wnioski oraz ukazujące rolę UE jako siły napędowej rozwoju regionalnego.

Sprawozdanie opiera się na danych: przeanalizowano w nim ewolucję spójności według szerokiego zakresu wskaźników, takich jak dobrobyt, zatrudnienie, poziom wykształcenia i sprawowanie rządów.

Jaśniejszy obraz tego, co udało się osiągnąć i co jeszcze należy zrobić, ukierunkuje politykę i inwestycje UE, aby pomóc regionom w osiągnięciu zrównoważonego i trwałego długoterminowego wzrostu gospodarczego.

Źródło informacji: komunikat prasowy KE