Dochody własne gmin rosną, ale NIK ocenia, że nie były prawidłowo i skutecznie pozyskiwane.

Kontrolą Najwyższej Izby Kontroli objęto 28 gmin z terenu siedmiu województw, a jej głównym celem było ustalenie, czy organy wykonawcze gmin podejmowały prawidłowe i skuteczne działania w celu pozyskiwania dochodów własnych.

Dochody własne coraz większe – problemy też

Jak podaje NIK, działania w kierunku zwiększenia dochodów własnych podejmowano, ale nie były one ani prawidłowe, ani skuteczne. We wszystkich skontrolowanych gminach dochody własne wzrosły, w sumie z 2474 mln zł w 2019 r. do 3238 mln zł w 2022 r., co daje 43% wzrostu średnio dla każdej z gmin.

W większości gmin wzrastał też udział dochodów własnych w dochodach ogółem w poszczególnych latach.

W 24 z 28 skontrolowanych gmin (86%) izba stwierdziła  jednak nieprawidłowości w ustalaniu, pobieraniu i egzekwowaniu tych dochodów.

Nieprawidłowości dotyczyły wymierzania i pobierania podatków i opłat lokalnych – działo się tak w 26 gminach. W 20 gminach nie weryfikowano lub weryfikowano nierzetelnie dane od powiatowych inspektorów nadzoru budowlanego. Z tego powodu nie opodatkowano 201 nieruchomości podatkiem na kwotę 403 tys. zł.

Aż 89% zbadanych umów dzierżawy oraz najmu nieruchomości zawierało zapisy zabezpieczające interesy gmin, m.in.: waloryzacja czynszu, naliczenie odsetek za nieterminowe wnoszenie opłat, określające zasady odpowiedzialności za zniszczenia. Ustalono jednak, że pięć gmin w 59% zbadanych umów nienależycie zabezpieczało swoje interesy – podała izba.

Jedynie w 15 urzędach przeprowadzano kontrole podatkowe u podatników.

W większości gmin (23 z 28) wzrosły zaległości z tytułu dochodów własnych – z 337 mln zł na koniec 2018 r. do 417 mln zł na koniec 2022 r.

Nieprawidłowości w egzekwowaniu zaległości podatków i opłat stwierdzono aż w 26 gminach.

W 26 gminach nie kierowano upomnień lub kierowano je z opóźnieniem, a w dwóch gminach doszło do przedawnieniu zaległości cywilnoprawnych oraz z tytułu podatków lokalnych w łącznej kwocie 33,3 tys. zł.

Ulgi podatkowe

W latach 2019-2022 do gmin spłynęło ok. 4,6 tys. wniosków o udzielenie ulg na łączną kwotę 90 mln zł. Po przeprowadzeniu postępowań podatkowych wydano 2821 decyzji o przyznaniu ulg na kwotę 55 mln zł.

Aż 74% objętych badaniem postępowań zakończonych przyznaniem ulg w kwocie 9,7 mln zł prowadzonych było nieprawidłowo. Brak dokumentacji (oprócz wniosku podatnika nie zgromadzono innych dowodów) lub niepełne dokumentowanie przesłanek wskazanych przez podatników we wnioskach o przyznanie ulgi, wystąpiło w 150 postępowaniach (14% zbadanych). W postępowaniach tych nie podjęto działań w celu pozyskania materiału dowodowego potwierdzającego istnienie okoliczności wskazanych we wnioskach – ustaliła NIK.

Kontrole potrzebne od zaraz

Nadzór i kontrola zarządcza nie były skuteczne w 21 gminach.

We wszystkich skontrolowanych gminach podejmowano działania mające na celu przeciwdziałanie negatywnym tendencjom demograficznym. Polegały one przede wszystkim na rozbudowie infrastruktury oświatowej, przygotowaniu terenów pod budownictwo wielorodzinne, modernizacji i rozbudowie bazy rekreacyjno-sportowej oraz wprowadzeniu karty dużej rodziny i programów pomocowych dla rodzin, w tym dla rodzin wielodzietnych. Pomimo tego, tylko w jednej ze skontrolowanych gmin wzrosła liczba ludności, w pozostałych zaś gminach odnotowano spadek liczby mieszkańców od 2,6% do 8%.

Wszystkie skontrolowane gminy podejmowały również działania zmierzające do przyciągnięcia nowych podmiotów gospodarczych. W większości gmin (w 25) przyczyniły się one do wzrostu liczby tych podmiotów (od 1,3% do 18,7%) – podaje NIK.

Izba wystąpiła o wprowadzenie skutecznych narzędzi stanowiących element systemu kontroli zarządczej ograniczających skalę nieprawidłowości, a także zwróciła uwagę Regionalnym Izbom Obrachunkowym na występowanie nieprawidłowości w prowadzeniu postępowań podatkowych i w egzekwowaniu należności.