Kwestia ratyfikacji Protokołu w sprawie wyeliminowania nielegalnego obrotu wyrobami tytoniowymi do Ramowej Konwencji Światowej Organizacji Zdrowia o Ograniczeniu Użycia Tytoniu wywołała wczoraj w Sejmie pytania: dlaczego dopiero teraz?

Ramową Konwencję Światowej Organizacji Zdrowia o Ograniczeniu Użycia Tytoniu, sporządzono w Genewie 21 maja 2003 r., a Protokół w sprawie wyeliminowania nielegalnego obrotu wyrobami tytoniowymi powstał w Seulu 12 listopada 2012 r.

Konwencja zobowiązuje do wprowadzenia odpowiednich rozwiązań niezbędnych do wyeliminowania  nielegalnego obrotu wyrobami tytoniowymi, a więc przemytu, nielegalnej produkcji czy też podrabiania wyrobów legalnych.

Protokół zawiera wszystkie elementy skutecznej kontroli rynku tytoniowego i przeciwdziałania nielegalnemu obrotowi wyrobami tytoniowymi uznane przez strony konwencji za niezbędne, tj. kwestie: kontroli łańcucha dostaw obejmującej wytwarzanie, import i eksport wyrobów tytoniowych oraz urządzeń do ich produkcji, śledzenia i monitorowania wyrobów tytoniowych od wytwórcy do pierwszego odbiorcy, kontroli produkcji i handlu w strefach wolnocłowych, zasad ścigania naruszeń prawa w obrocie wyrobami tytoniowymi, zakresu i zasad współpracy międzynarodowej w zakresie wymiany informacji, współdziałania i pomocy prawnej.

Stracona możliwość ochrony rynku?

Konwencja i protokół dają zatem narzędzia do ochrony zdrowia obywateli, budżetu państwa, a także dochodów rolników, produkujących tytoń.

Dlaczego więc Polska tak długo zwlekała z ratyfikacją dokumentu?

Jak tłumaczył Mariusz Gojny, wiceminister finansów i  zastępca szefa Krajowej Administracji Skarbowej, nasz kraj wcale nie pozostawał bierny. Szara strefa w handlu tytoniem maleje: w 2022 wynosiła 4,2 proc., podczas gdy rok wcześniej było to 4,9 proc., a wzrost wpływów z podatku akcyzowego od wyrobów tytoniowych rok do roku, 2021 do 2022, to 2 mld zł.

– Jeżeli chodzi o zwłokę, co tutaj państwo posłowie podnosicie, w tym, aby ten protokół ratyfikować, w 2016 r. Unia Europejska przyjęła ten protokół, w 2021 r. wprowadziła system track & trace – tłumaczył wiceminister. – Myśmy ten system też przyjęli i – tak jak tu była mowa w wystąpieniu pana posła Kosztowniaka – jeżeli chodzi o kwestie wdrożenia tej konwencji, myśmy już wiele obszarów zagospodarowali. Wdrożenie dyrektywy TPD, czyli kwestii związanej z track & trace, mamy już załatwione. Wdrożyliśmy dyrektywę Rady 2008/118/WE w sprawie ogólnych zasad dotyczących podatku akcyzowego oraz dyrektywę Rady 2011/64/ UE i wdrożyliśmy kontrolę celną w przypadku importu i eksportu oraz oferowania do sprzedaży wolnocłowej wyrobów tytoniowych na podstawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej nr 952/2013. Pozostała nam jedynie do załatwienia – i to jest odpowiedź na pytanie, jakie kroki podejmiemy jako rząd w kontekście ograniczenia, znaczy, dodatkowych instrumentów, które chronią rynek – kwestia licencjonowania lub wdrożenia systemu kontroli zatwierdzonego przez właściwy organ, produkcji urządzeń do wytwarzania wyrobów tytoniowych oraz przywozu i wywozu urządzeń do wytwarzania wyrobów tytoniowych. To jeszcze jest przed nami. Natomiast konwencja track & trace już częściowo konsumuje kwestie informowania organów Krajowej Administracji Skarbowej o urządzeniach, które służą do wytwarzania wyrobów tytoniowych.

Jedyna dopłata krajowa, oparta na zbycie tytoniu sprzed lat

Trzeba przypomnieć, że w ramach płatności krajowych Polska dopłaca rolnikom do produkcji tytoniu. Plan Strategiczny dla WPR 2023-2027 podaje, że płatność jest „przyznawana do indywidualnej ilości referencyjnej, stanowiącej masę surowca tytoniowego dostarczonego nabywcy w ramach umowy zbycia surowca tytoniowego, która została zawarta w terminie do dnia 15 marca 2018 r. na rok zbiorów 2018 i zarejestrowana w Krajowym Ośrodku Wsparcia Rolnictwa, jednak nie mniej niż 70% masy surowca tytoniowego objętego tą umową zbycia surowca tytoniowego, a w przypadku gdy rolnik nie zawarł umowy zbycia surowca tytoniowego na rok zbiorów 2018 – stanowiącej 70% masy surowca tytoniowego objętego umową zbycia surowca tytoniowego, która została zawarta w terminie do dnia 15 marca 2017 r. na rok zbiorów 2017 i zarejestrowana w Krajowym Ośrodku Wsparcia Rolnictwa.”

Płatność ta ma być wygaszana. W 2023 na dopłaty do tytoniu odmian II-IV przeznaczono 2 734 824,69 euro, a grupy I (Virginia) – 15 412 500 euro, natomiast w 2027 ma to być odpowiednio 1 640 894,81 euro i 9 247 500 euro.

W uzasadnieniu utrzymania tej płatności wskazano:

„Sektor uprawy tytoniu ma duże znaczenie z punktu widzenia gospodarczego, społecznego i środowiskowego. Uprawa tytoniu ma długą tradycję w Polsce i prowadzona jest głównie w małych, wyspecjalizowanych gospodarstwach rodzinnych. Średnia powierzchnia uprawy tytoniu wynosi ok. 2,4 ha. W ostatnich latach znacząco zmniejszyła się liczba plantatorów tytoniu. Uprawa tytoniu często stanowi jedyne źródło utrzymania rodzin rolniczych. Sektor ten charakteryzuje się wysoką pracochłonnością, niskim stopniem zmechanizowania i zwiększonym udziałem pracy ręcznej. Rolnicy rezygnują z tego kierunku produkcji m.in. z uwagi na rosnące koszty pracy najemnej. Ponadto, brak większych ośrodków przemysłowych zlokalizowanych w rejonach uprawy znacznie wpływa na ograniczenie możliwości alternatywnego zatrudnienia dla osób, które zamieszkują te tereny. Zarówno Polska, jak i UE są importerami netto surowca tytoniowego, wykorzystywanego do produkcji wyrobów tytoniowych w UE. Natomiast potencjał produkcyjny krajowego sektora produkcji tytoniu nieprzetworzonego nie jest wykorzystany. Krajowi producenci tytoniu nie są w stanie konkurować z tanim surowcem tytoniowym z krajów rozwijających się, korzystających z bezcłowego dostępu do unijnego rynku, w których rolnicy nie muszą spełniać wysokich norm rolno-środowiskowo-klimatycznych i gdzie są niskie koszty produkcji i siły roboczej. Uaktualnienie okresu bazowego pozwoli na lepsze ukierunkowanie wsparcia i realną pomoc tym rolnikom, którzy w stosunkowo nieodległym okresie referencyjnym produkowali tytoń i nadal, w znacznej części, związani są z tym sektorem.”