Susza, epidemia, wojny, ale i archaizacja dotychczasowych rozwiązań i potrzeba uregulowania postępowania wobec nowych sytuacji i zagrożeń stały się przyczyną zaprojektowania ustawy o ochronie ludności oraz o stanie klęski żywiołowej.

Jak podano w uzasadnieniu, „ustawa wieńczy kilkudziesięcioletnie starania stworzenia aktu prawnego, który w sposób kompleksowy dotyczyłby ochrony ludności, rozumianej de facto jako wszelkie działania państwa w tym obszarze, zarówno w czasie pokoju, jak i wojny. Włączenie do systemu ochrony ludności służb oraz stowarzyszeń i organizacji pozarządowych, które na co dzień szkolą się i działają w systemach ratowniczych, pozwoli na osiągnięcie zdolności do wykonywania tychże zadań  w czasie „W” przy jednoczesnym zachowaniu możliwości użycia ich potencjału, zarówno ludzkiego, jak i sprzętowego w każdej sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa państwa.”

Jednym z powodów przygotowania projektu była wola uporządkowania przepisów, w tym ograniczenia liczby aktów prawnych, stworzenie aktu prawnego rangi ustawowej regulującego w sposób kompleksowy zagadnienie ochrony ludności.

Osiągnięto to przez konsolidację aktów prawnych regulujących kwestie ochrony ludności, zarządzania kryzysowego, obrony cywilnej, stanu klęski żywiołowej, a także poprzez przedefiniowanie  i podniesienie do rangi ustawy zagadnienia obecnie regulującego krajowy system ratowniczo-gaśniczy.

Ochrona ludności

Projekt z jednej strony odnosi się więc do kwestii fundamentalnych, wprowadzając do porządku prawnego szereg pojęć dotychczas funkcjonujących wyłącznie  w środowisku międzynarodowym i przestrzeni akademickiej, jak chociażby „ochrona ludności”.

„Proponowana regulacja będzie opierać się na zasadzie ponoszenia odpowiedzialności za bezpieczeństwo obywateli przez organy administracji publicznej zgodnie z zasadą pomocniczości i wsparcia organów poszczególnych szczebli zarządzania bezpieczeństwem powszechnym w przypadku, gdy określone zadanie nie może być kompleksowo zrealizowane przez organy administracji publicznej na danym poziomie” – podano.

Na potrzeby podniesienia gotowości państwa do reagowania na daną sytuację w ustawie wprowadza się „stan pogotowia” i „stan zagrożenia”.

Stan klęski żywiołowej

Uchylona zostanie ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej.

„Stan klęski żywiołowej będzie mógł być wprowadzony dla zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia”- podano w ocenie skutków regulacji.

Będzie go wprowadzać Rada Ministrów w drodze rozporządzenia z inicjatywy własnej lub na wniosek właściwego wojewody, na czas oznaczony, niezbędny dla zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia, nie dłuższy niż 30 dni z możliwością przedłużenia za zgodą Sejmu.

Stan klęski żywiołowej będzie mógł być wprowadzony na obszarze, na którym wystąpiła klęska żywiołowa, a także na obszarze, na którym wystąpiły lub mogą wystąpić skutki tej klęski.

W ramach stanu klęski żywiołowej istnieć będzie możliwość wprowadzenia ograniczeń wolności, praw człowieka i obywatela, które będą mogły być stosowane wobec osób fizycznych zamieszkałych lub czasowo przebywających na obszarze, na którym został wprowadzony stan klęski żywiołowej, oraz wobec osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, mających siedzibę lub prowadzących działalność na obszarze, na którym został wprowadzony stan klęski żywiołowej. W celu kompleksowego ujęcia ww. zagadnienia w jednym akcie prawnym uchylona zostanie ustawa z dnia 22 listopada 2002 r. o wyrównywaniu strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności, praw człowieka i obywatela – w części dot. stanu klęski żywiołowej – zapowiedziano.

Wzrosną zasiłki

Na potrzeby realizacji zadań określonych w ustawie ma powstać państwowy fundusz celowy pod nazwą Państwowy Fundusz Ochrony Ludności, który będzie się składał z funduszu centralnego, którego dysponentem będzie minister właściwy do spraw wewnętrznych oraz z funduszy wojewódzkich, których dysponentami będą poszczególni wojewodowie.

Połowa zebranej kwoty będzie dostępna do dyspozycji dysponenta funduszu centralnego, połowa do dyspozycji dysponentów funduszy wojewódzkich.

Jak przewidziano, kwestia zasiłków celowych i doraźnego wsparcia będzie w gestii samorządów i wojewodów, którzy będą posiadali środki na ten cel w funduszach wojewódzkich. Poszkodowana rodzina o jednorazowy zasiłek doraźny  (do 10 tys. zł, a nie 6 tys. jak teraz)  w celu zaspokojenia niezbędnych potrzeb bytowych będzie wnioskowała do wójta (burmistrza, prezydenta miasta), natomiast o zasiłek do 300 tys. zł (teraz 200 tys. zł) na remont, odbudowę budynku/lokalu mieszkalnego do wojewody.

Środki Państwowego Funduszu Ochrony Ludności pozostające w gestii ministra właściwego do spraw wewnętrznych zapewnią możliwość reagowania na poważne zdarzenia o charakterze klęsk żywiołowych,  jak również dadzą możliwość właściwego przygotowania na sytuacje kryzysowe oraz skierowanie odpowiedniej pomocy finansowej w region (województwo), na który były zaplanowane środki, a są niewystarczające na odpowiednie działania w ramach reagowania i odbudowy – założono w projekcie.

Natomiast rozwiązania przewidziane dla powodzi w uchylanej ustawie z dnia 16 września 2011 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków, znajdą zastosowanie do innych zdarzeń o charakterze klęsk żywiołowych,  a sama ustawa zostanie stopniowo uchylona.

Źródłem finansowania ma być budżet państwa –  w 2023 roku kwota w wysokości 1 mld zł, a począwszy od 2024r. w kwocie nie niższej niż 0,1% Produktu Krajowego Brutto.