Raport GUS opracowano na potrzeby monitorowania Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2030.

Rozwój społeczno-gospodarczy kraju w okresie 2011–2021 charakteryzował się pozytywnymi zmianami, ale widoczne były też niekorzystne zjawiska, determinujące różnice w wymiarze terytorialnym, w tym zwłaszcza pomiędzy dużymi ośrodkami miejskimi a obszarami wiejskimi i zagrożonymi trwałą marginalizacją – podał  GUS w raporcie  „Rozwój regionalny Polski – raport analityczny 2022”.

Co charakteryzuje rozwój w Polsce?

GUS zwraca uwagę na następujące wskaźniki:

– poziom PKB w przeliczeniu na mieszkańca w 2020 r. wśród podregionów kształtował się nadal od wysokiego w dużych aglomeracjach, do bardzo niskiego w podregionach Polski Wschodniej (na poziomie odpowiednio ok. 50%), przy czym wskaźnik dyspersji (zmienności) ogółem dla podregionów obniżył się w skali roku z 35,6% w 2019 r. do 34,0%;

–  nastąpiło pogłębienie niekorzystnych trendów demograficznych. Liczba ludności ogółem wyniosła 37 907,7 tys. i była niższa niż przed rokiem o 180,9 tys. (tj. o 0,5%). Tym samym, po raz pierwszy od początku analizowanego okresu, nie przekroczyła 38,0 mln osób. Ubywało mieszkańców miast. Na obszarach wiejskich w porównaniu z 2011 r. liczba ludności zwiększyła się o 0,9%;

– wskaźnik zatrudnienia systematycznie wzrastał zarówno ogółem, jak i wśród kobiet oraz ludzi młodych. Spadła stopa bezrobocia, chociaż w Polsce Wschodniej nadal kształtowała się na poziomie wyższym niż średnio w kraju. Tendencja spadkowa wystąpiła także w liczbie bezrobotnych zarejestrowanych przypadających na 100 osób w wieku produkcyjnym (odpowiednio z 12,0 bezrobotnych do 8,0). W miastach wskaźnik ten kształtował się na znacznie niższym poziomie (w tym w miastach dużych wyniósł 3,1, wobec 5,8 odpowiednio w 2011 r.), a na obszarach wiejskich obniżył się (z 6,5 osób w 2011 r. do 4,4);

– poprawiał się poziom wykształcenia. W 2021 r. 36,7% mieszkańców miast legitymowało się wyższym wykształceniem, wobec 18,6% mieszkańców wsi (tj. wzrost w porównaniu z 2011 r. odpowiednio o 10,8 p. proc. i o 7,2 p. proc.);

– w latach 2011–2021 obserwowano systematyczną poprawę sytuacji materialnej gospodarstw domowych, co znalazło odzwierciedlenie we wzroście dochodów, osiąganych przez gospodarstwa domowe. Przeciętny miesięczny dochód do dyspozycji na 1 osobę w gospodarstwie domowym (czyli przeznaczony na wydatki na towary i usługi konsumpcyjne oraz przyrost oszczędności) wyniósł 2 015 zł i był o 7,5% wyższy niż w 2020 r. oraz o 70,2% większy w porównaniu do 2011 r.;

– wskaźnik zagrożenia ubóstwem po uwzględnieniu w dochodach transferów społecznych w Polsce w 2021 r. utrzymał się na poziomie roku poprzedniego i wyniósł 14,8%, natomiast obniżył się w stosunku do 2011 r. (o 2,9 p. proc.);

– produktywność wzrosła we wszystkich regionach, przy czym tylko w 3 była wyższa od przeciętnej w kraju (tj. w warszawskim stołecznym, dolnośląskim i śląskim). . Wartość PKB na 1 mieszkańca (wyrażona we wspólnej umownej walucie PPS) w 2021 r., według danych wstępnych, stanowiła 77% średniej unijnej (UE27=100), wobec 66% w 2011 r. i 76% odpowiednio w 2020 r. W grupie poniżej tej wartości znalazło się 13 regionów, w tym wszystkie regiony Polski Wschodniej (gdzie poziom PKB na mieszkańca w PPS kształtował się w granicach 52–56% średniej UE). Wartość przekraczającą przeciętną w UE27 notowano w regionie warszawskim stołecznym (166%, wobec 143% w 2011 r.);

– obserwowano wyraźny rozwój przedsiębiorczości. W latach 2011–2021 odnotowano znaczny wzrost zarówno: liczby podmiotów wpisanych do rejestru REGON, liczby podmiotów gospodarczych w usługach wyższego rzędu, jak i spółek z udziałem kapitału zagranicznego. Jednocześnie wzrosły przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów (ogółem i na eksport). W analizowanym okresie liczba zarejestrowanych podmiotów wzrosła o 25%;

– notowano sukcesywny wzrost nakładów wewnętrznych na działalność badawczo-rozwojową;

– sytuacja poprawiła się w większości obszarów związanych z infrastrukturą transportową. Zwiększyła się gęstość dróg o twardej nawierzchni oraz łączna długość autostrad, dróg ekspresowych i wojewódzkich. Obserwowano także rozbudowę infrastruktury rowerowej. W latach 2011–2021 poprawił się również stan bezpieczeństwa na drogach, o czym świadczy zmniejszenie liczby ofiar śmiertelnych wypadków drogowych w przeliczeniu na 100 tys. ludności. Jednocześnie, w 2021 r. ponownie obserwowano trend spadkowy w długości eksploatowanych linii kolejowych, po okresie wzrostu w latach 2017–2020;

– zwiększyła się długość sieci kanalizacyjnej (o 47,3%), gazowej (o 22,7%) i wodociągowej (o 13,8%);

– w 2021 r. oddano do użytkowania 234,7 tys. nowych mieszkań, tj. o 6,3% więcej niż w 2020 r.;

– w latach 2011–2021 liczba szpitali ogólnych w Polsce zwiększyła się o 10,4% (tj. do 899 placówek), przy jednoczesnym spadku zarówno liczby łóżek w szpitalach ogólnych, jak i w przeliczeniu na 10 tys. ludności. Od 2018 r. notowano spadek liczby aptek (w rezultacie w 2021 r. w Polsce było ich 11,9 tys.). Najlepszy dostęp do usług medycznych nadal występował w największych miastach, w szczególności w miastach wojewódzkich;

– systematycznie zmniejszała się liczba placówek bibliotecznych, które stanowiły najliczniejszą grupę instytucji kultury. Wzrastała natomiast liczba teatrów i instytucji muzycznych;

– zwiększała się liczba turystycznych obiektów noclegowych oraz oferowanych w nich miejsc, wśród których dominowały obiekty hotelowe. Od 2020 r., z powodu ograniczeń związanych z COVID-19, liczba obiektów noclegowych zmniejszyła się o 1,3 tys. do 9,9 tys. obiektów (najniższa liczba obiektów od 2015 r.);

– dochody własne gmin i miast na prawach powiatu w 2021 roku (w przeliczeniu na mieszkańca) były wyższe niż w 2011 r. o 90,3% (i wyniosły średnio 3 479,21 zł). W gminach zagrożonych trwałą marginalizacją średnio na mieszkańca wypadało 1 949,6 zł, podczas gdy w dużych miastach było to odpowiednio 5 261,1 zł. Udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem budżetów gmin i miast na prawach powiatu systematycznie zmniejszał się dla Polski ogółem do poziomu 13,7% w 2021 r., w tym w gminach zmarginalizowanych ukształtował się na poziomie 14,5%, a w dużych miastach wyniósł 12,7%. Udział dochodów na finansowanie i współfinansowanie programów i projektów unijnych w dochodach ogółem w 2021 r. był niższy niż w 2011 r. o 4,3 p. proc. (i wyniósł 3,3%);

–  wzrósł udział powierzchni objętej obowiązującymi miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego w powierzchni ogółem (do 31,7%), w tym w miastach dużych w 2021 r. wyniósł on 47,9%, a w gminach zmarginalizowanych – odpowiednio 25,9%. Jednocześnie, na niezmienionym poziomie utrzymywał się udział obszarów objętych procesami rewitalizacji w powierzchni obszarów zdegradowanych (29,2%), przy czym w gminach zagrożonych był on nieco wyższy niż przeciętnie w kraju (30,4%), a w miastach dużych wyniósł 43,0%. Obniżył się udział ludności mieszkającej na terenach objętych procesami rewitalizacji (do 19,4%), w tym na obszarach zmarginalizowanych wyniósł 23,6%, wobec 15,7% w miastach dużych;

– średnie zużycie wody na 1 mieszkańca zmniejszyło się z 277,2 m3 w 2011 r. do 232,8 m3 w 2021 r. Od 2011 r. obserwowano wzrost ilości odpadów komunalnych wytworzonych w ciągu roku (o 39,1%). W 2021 r. w dużych miastach wytworzono prawie 1/3 odpadów komunalnych (średnio na mieszkańca przypadało 416 kg odpadów, przy średniej dla Polski 360 kg). Widoczny był stały trend wzrostowy udziału odpadów zebranych selektywnie (z 10% do 39,8%).