Rozporządzenie w sprawie norm oraz szczegółowych warunków ich stosowania wprowadza system warunkowości, która uzależnia otrzymanie płatności bezpośrednich oraz płatności w ramach interwencji związanych z rozwojem obszarów wiejskich od zapewnienia przez rolników zgodności z normami GAEC.

Wydanie nowego rozporządzenia w sprawie norm wynika z konieczności dostosowania zakresu norm dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska (DKR, ang. good agricultural and environmental condition of land – GAEC) do przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2021/2115 z dnia 2 grudnia 2021 r. ustanawiającego przepisy dotyczące wsparcia planów strategicznych sporządzanych przez państwa członkowskie w ramach wspólnej polityki rolnej. Rozporządzenie to wprowadza system warunkowości, która uzależnia otrzymanie płatności bezpośrednich od zapewnienia przez rolników zgodności z podstawowymi normami dotyczącymi środowiska, zmiany klimatu, zdrowia publicznego, zdrowia roślin i dobrostanu zwierząt.

Norm GAEC jest 9.

Projekt rozporządzenia przygotowanego w MRiRW określa, jak będą spełniane w Polsce.

GAEC 1: Utrzymywanie trwałych użytków zielonych w oparciu o proporcję trwałych użytków zielonych do użytków rolnych

Zgodnie z tą normą udział trwałych użytków zielonych (TUZ) w powierzchni gruntów rolnych w skali kraju nie może się zmniejszyć o więcej niż 5% w stosunku do roku referencyjnego 2018. W przypadku zmniejszenia wskaźnika TUZ o więcej niż 5%, przekształcanie TUZ jest niedopuszczalne, a rolnicy, którzy są w posiadaniu gruntów, które powstały w wyniku takiego przekształcenia, są obowiązani do przywrócenia określonego odsetka tych przekształconych TUZ lub ustanowienia innego obszaru odpowiadającego temu odsetkowi jako obszar TUZ, nie później niż do 31 maja roku następującego po roku złożenia wniosku o przyznanie pomocy, lecz nie później niż do dnia złożenia kolejnego wniosku, jeżeli mają do nich zastosowanie przepisy określające zasady przywrócenia trwałych użytków zielonych lub ich ustanowienia na innym obszarze. Przepisy te będą określone w odrębnym rozporządzeniu.

Obszary ponownie przekształcone w TUZ lub ustanowione jako TUZ w ramach wdrażania normy GAEC 1 uznaje się, do celów obliczania rocznego wskaźnika TUZ, za trwałe użytki zielone od pierwszego dnia ich ponownego przekształcenia lub ustanowienia. Obszary te wykorzystuje się do uprawy traw lub innych zielnych roślin pastewnych co najmniej przez pięć kolejnych lat po ponownym przekształceniu lub ustanowieniu, a w przypadku obszarów już wykorzystywanych do uprawy traw lub innych zielnych roślin pastewnych – przez liczbę lat pozostającą do osiągnięcia pięciu kolejnych lat.

GAEC 2: Ochrona terenów podmokłych i torfowisk

Norma ta będzie wdrożona od 2025 roku i przepisy zostaną doprecyzowane w późniejszym terminie.

GAEC 3: Zakaz wypalania ściernisk

Dopuszcza się tylko punktowe wypalanie roślin, części roślin lub resztek pożniwnych ze względów związanych ze zdrowiem roślin. Punktowe wypalanie można zastosować przykładowo do spalenia na polu łętów ziemniaka.

GAEC 4: Ustanowienie stref buforowych wzdłuż cieków wodnych

Zakaz stosowania nawozów (wszystkich, nie tylko azotowych) oraz środków ochrony roślin na gruntach rolnych w pobliżu wód powierzchniowych w odległości wynoszącej co najmniej 3 m.

Czytaj też:

Wkrótce strefy buforowe już dla wszystkich nawozów i śor

GAEC 5: Zarządzanie orką przyczyniające się do zmniejszenia ryzyka degradacji i erozji gleby, w tym uwzględnianie nachylenia terenu

Obejmuje  zasady gospodarowania na stokach i dotyczy stoków o nachyleniu 14% lub większym, w miejsce dotychczasowych stoków o nachyleniu powyżej 20º (20º to jest ok. 36,4%).

Wprowadza termin zakazu utrzymywania ugoru czarnego na gruntach ornych od 1 listopada danego roku do 15 lutego kolejnego roku. Nakaz utrzymania okrywy roślinnej lub ściółki w międzyrzędziach obejmuje, obok dotychczasowych roślin wieloletnich na gruntach ornych, także plantacje drzew owocowych.

GAEC 6: Minimalna pokrywa glebowa w najbardziej newralgicznych okresach

Dotyczy utrzymania okrywy ochronnej gleby w okresie od 1 listopada danego roku do 15 lutego kolejnego roku, określa ten obowiązek na poziomie 80% gruntów ornych, a dodatkowo ustanawia ten obowiązek dla wszystkich plantacji drzew owocowych.

Utrzymanie okrywy ochronnej gleby na powierzchni stanowiącej co najmniej 80% gruntów ornych może być spełnione poprzez m.in.: okrywę roślinną typu uprawy ozime, trawy na gruntach ornych, międzyplony ozime, bądź poprzez pozostawienie ścierniska, pokrycie gruntów resztkami pożniwnymi, czy mulczem.

GAEC 7: Zmianowanie i dywersyfikacja upraw na gruntach ornych

Nie dotyczy gospodarstw o powierzchni gruntów ornych do 10 ha oraz takich, w których duży udział (75 proc.) mają uprawy traw lub innych zielnych roślin pastewnych, uprawy roślin bobowatych lub grunty ugorowane. Uznaje się, że wymogi normy spełniono na obszarze produkcji ekologicznej.

Norma nie będzie obowiązywała w 2023 roku.

Czytaj też:

Jak spełnić normy zmianowania i dywersyfikacji upraw?

GAEC 8: Utrzymanie elementów i obszarów nieprodukcyjnych

Wymaga przeznaczenia co do zasady powierzchni 4% gruntów ornych na elementy i obszary nieprodukcyjne w gospodarstwach rolników posiadających ponad 10 ha gruntów ornych.

Ten wymóg można zrealizować za pomocą określonych obszarów produkcyjnych, tzn. międzyplonów i upraw wiążących azot, uprawianych bez stosowania środków ochrony roślin; w tym przypadku obowiązkowy odsetek wzrasta do 7% gruntów ornych, z czego 3% należy obowiązkowo przeznaczyć na obszary i elementy nieprodukcyjne.

Lista obszarów nieprodukcyjnych obejmuje grunty ugorowane, rowy, oczka wodne, miedze śródpolne i strefy buforowe, żywopłoty, pasy zadrzewione, zadrzewienia liniowe, pojedyncze drzewa, zagajniki śródpolne i pasy gruntów wzdłuż obrzeży lasu, spełniające określone kryteria.

Kryteria te obejmują m. in. minimalne i maksymalne wymiary. Jak zaznaczono, lista jest wzorowana na obowiązującej do 2022 r. w ramach obowiązku utrzymania obszarów proekologicznych (EFA) w ramach zazielenienia, z pewnymi dostosowaniami, w szczególności w zakresie gruntów ugorowanych z roślinami miododajnymi, które będą mogły być jednogatunkowe (mieszanki będą obowiązkowe w ramach ekoschematu „Obszary z roślinami miododajnymi” oraz obowiązkowo utrzymywane do 31 sierpnia.

Wykaz roślin bobowatych uznawanych za realizujące normę GAEC 8 został określony w załączniku nr 2 do rozporządzenia (patrz załącznik poniżej) i nie obejmuje wyki.

Do obliczania powierzchni będą stosowane, analogicznie jak dla obszarów EFA w zazielenieniu do 2022 r., współczynniki przekształcenia (konwersji) i ważenia, które zostały wskazane w załączniku nr 3 do rozporządzenia.

Zachowaniu elementów krajobrazu służy zakaz niszczenia drzew ustanowionych pomnikami przyrody, rowów o szerokości nie przekraczającej 2 m oraz oczek wodnych o powierzchni mniejszej niż 100 m2.

Do ochrony ptaków przyczyni się zakaz przycinania drzew i żywopłotów, z wyłączeniem wierzb, drzew owocowych i gatunków drzew, których uprawa stanowi zagajnik o krótkiej rotacji, w okresie od dnia 15 kwietnia do dnia 31 lipca.

W r. 2023 będzie stosowane odstępstwo umożliwiające prowadzenie produkcji na gruntach ugorowanych, z wyjątkiem upraw kukurydzy, soi i zagajników o krótkiej rotacji, a możliwa produkcja obejmuje wysiewy roślin ozimych dokonane jesienią 2022 r.

Czytaj też:

4 proc. gruntów ornych poza produkcją

GAEC 9: Zakaz przekształcania lub zaorywania trwałych użytków zielonych wyznaczonych jako cenne na obszarach Natura 2000.

Pod pojęciem zakazu przekształcania rozumie się m.in. zaorywanie, zamianę na inne użytki rolne, zalesianie, zabudowę lub eksploatację torfu i kruszyw.

TUZ objęte  normą zostaną wyznaczone odrębnym rozporządzeniem.

Więcej:

Trwałe użytki zielone wrażliwe pod względem środowiskowym nie do zaorania

Rozporządzenie wejdzie w życie 15 marca 2023 r.

Czytaj też:

Jakie normy GAEC spełni Polska?

Szczegóły w poniższym projekcie.

Projekt rozporządzenia